Δημοσθένης, Κατά Φιλίππου Γ’.

Δημοσθένης

Δημοσθένους, Κατά Φιλίππου Γ’ [εκδοτικό ΚΑΚΤΟΣ, 1994, σελίδες 229-253]. Από τους θησαυρούς των αρχαίων Ελλήνων. 

Αθηναίοι, σε όλες σχεδόν τις συνελεύσεις του λαού γίνονται πολλές ομιλίες για τις αδικίες που, από τότε που συμφωνήθηκε η σύναψη της ειρήνης, διαπράττει ο Φίλιππος όχι μόνο εναντίον σας αλλά και εναντίον των άλλων πόλεων ξέρω καλά πως όλοι οι ομιλητές θα μπορούσαν να παραδεχτούν στα λόγια, άσχετα αν θα το κάνουν στην πράξη, ότι το αντικείμενο των λόγων και των ενεργειών μας είναι το πώς θα σταματήσει η αλαζονεία του και πώς θα τιμωρηθεί. Φοβούμαι μήπως είναι βλάσφημο αυτό που θα πω, αλλά αληθινό. καταλαβαίνω όμως ότι όλα μας τα συμφέροντα έχουν καταπατηθεί και θυσιαστεί τόσο βάναυσα, ώστε, ακόμα κι αν όλοι οι ρήτορες πρότειναν μέτρα που επρόκειτο να φέρουν τις υποθέσεις μας στο χειρότερο τους σημείο, κι εσείς ήσαστε πρόθυμοι να τα δεχτείτε, δεν νομίζω ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι χειρότερα απ’ όσο είναι σήμερα.

Ίσως η κατάσταση, στην οποία βρίσκονται οι υποθέσεις μας, να οφείλεται σε πολλές αιτίες και όχι σε μία ή δύο·ωστόσο, σωστή εξέταση θα σας πείσει πως κύρια αιτία είναι εκείνοι που μιλούν για να κερδίσουν την εύνοια σας και όχι για να σας δώσουν τις καλύτερες συμβουλές. Μερικοί από αυτούς, Αθηναίοι, ενδιαφέρονται να διατηρήσουν σύστημα που θα τους εξασφαλίζει επιτυχία και δύναμη.  δεν προνοούν λοιπόν καθόλου για το μέλλον και, επομένως, νομίζουν ότι δεν πρέπει να προνοείτε ούτε σεις. Κάποιοι άλλοι πάλι, κατηγορώντας και διαβάλλοντας εκείνους που βρίσκονται στην εξουσία, δεν κάνουν τίποτε άλλο από το πώς η πόλη μας θα συγκεντρώσει την προσοχή της στην τιμωρία των ίδιων της των πολιτών, ενώ ο Φίλιππος θα είναι ελεύθερος να λέει και να κάνει ό,τι θέλει. Ο τρόπος τούτος του πολιτεύεσθαι σας είναι γνωστός, κι αποτελεί αιτία των συμφορών. Έχω την αξίωση, Αθηναίοι, αν πω με παρρησία κάποιες αλήθειες, να μη δυσαρεστηθείτε. Δείτε το ζήτημα ως εξής. σε άλλα θέματα, τόσο πολύ θεωρείτε ότι είναι ανάγκη να έχουν ελευθερία λόγου όλοι όσοι βρίσκονται στην Αθήνα, ώστε την παραχωρείτε ακόμα και στους ξένους και στους δούλους· έτσι, πολλοί δούλοι μπορούν να εμφανιστούν ενώπιον σας και να πουν τι σκέφτονται, με μεγαλύτερη ελευθερία από τους πολίτες άλλων πόλεων. Από τις συζητήσεις σας όμως για σοβαρά θέματα, το έχετε αποκλείσει τελείως. Αποτέλεσμα τούτου είναι το εξής: στην εκκλησία του δήμου χαιρόσαστε και κολακεύεστε με το να μην ακούτε άλλο από ευχάριστες ομιλίες, η πολιτική όμως και η πρακτική σας σάς έχουν ήδη εμπλέξει στον μεγαλύτερο κίνδυνο. Αν, επομένως, έχετε τώρα τέτοια διάθεση, δεν έχω τίποτα να πω. Αν, όμως, εκτός από κολακείες, θέλετε ν’ ακούσετε κάτι που θα σας ωφελήσει, είμαι έτοιμος να μιλήσω. Παρ’ όλο, άλλωστε, που η κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει οι υποθέσεις είναι άσχημη και έχουν ήδη θυσιαστεί πολλά πράγματα, μπορούν να διορθωθούν όλα, αν θελήσετε να κάνετε το καθήκον σας. Προτίθεμαι να σας πω κάτι που μπορεί να είναι παράδοξο, αλλά είναι αλήθεια- το χειρότερο στοιχείο του παρελθόντος είναι το καλύτερο για το μέλλον. Ποιο όμως είναι τούτο; Το γεγονός ότι οι υποθέσεις σας πάνε άσχημα, επειδή παραμελείτε το καθήκον σας, είτε είναι μεγάλο είτε μικρό. Αν όμως βρίσκονταν σ’ αυτή την κατάσταση, παρ’ ότι εσείς κάνατε όλα όσα έπρεπε, δεν θα υπήρχε ελπίδα βελτίωσης. Τώρα όμως αιτία της επικράτησης του Φιλίππου είναι η δική σας αδιαφορία και αμέλεια. Η πόλη βέβαια δεν έχει νικηθεί ούτε εσείς. αλλά ούτε έχετε κινηθεί καθόλου.

Αν όλοι είχαμε συμφωνήσει ότι ο Φίλιππος βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση με την Αθήνα και παραβιάζει την ειρήνη , το μόνο καθήκον του ρήτορα θα ήταν ν’ ανεβεί στο βήμα και να σας προτείνει την ασφαλέστερη και την ευκολότερη μέθοδο για ν’ αμυνθείτε. Επειδή όμως μερικοί πολιτεύονται τόσο παράξενα, ενώ εκείνος καταλαμβάνει πόλεις, σας παίρνει τις κτήσεις σας και επιτίθεται εναντίον όλου του κόσμου, εσείς ανέχεστε κάποιους ρήτορες που ισχυρίζονται διαρκώς στη συνέλευση πως μερικοί από μας είναι που κάνουν τον πόλεμο. Πρέπει λοιπόν να επαγρυπνούμε και να ξεκαθαρίσουμε το ζήτημα. Υπάρχει μεγάλος κίνδυνος να κατηγορηθεί ότι προκάλεσε τον πόλεμο οποιοσδήποτε προτείνει και παροτρύνει ν’ αμυνθούμε. Για τούτο, διατυπώνω πρώτα και καθορίζω το εξής. αν είναι στο χέρι μας να συζητήσουμε το αν πρέπει να έχουμε ειρήνη ή πόλεμο… Αν η πόλη μπορεί πράγματι να ζήσει ειρηνικά και η επιλογή αυτή είναι δική μας —για ν’ αρχίσω από εδώ —, πιστεύω ότι έτσι πρέπει να κάνουμε. Και αν κάποιος πει ότι μπορούμε, απαιτώ να κάνει προτάσεις και ενέργειες και να μη σας εξαπατά. Αν όμως ενδιαφέρεται για την ειρήνη κάποιος άλλος, με το ξίφος στο χέρι και με μεγάλη στρατιωτική δύναμη πίσω του, που προβάλλει τη λέξη ειρήνη, αλλά στην πράξη προχωρεί σε εχθροπραξίες, τι άλλο απομένει από το ν’ αμυνθούμε; Αν προτιμήσετε ν’ ακολουθήσετε το παράδειγμα του και θεωρείτε ότι έχετε ειρήνη μαζί του, δεν έχω αντίρρηση. Αν όμως κάποιος θεωρήσει ειρήνη τη ρύθμιση που θα δώσει στον Φίλιππο τη δυνατότητα να κινηθεί εναντίον σας, όταν θα έχει καταλάβει όλη την υπόλοιπη Ελλάδα, θα πρέπει, κατ’ αρχάς, να έχει χάσει τα λογικά του. έπειτα, η ειρήνη για την οποία θα σας μιλήσει, θ’ αφορά τη στάση που εσείς κρατάτε απέναντι στον Φίλιππο και όχι εκείνος απέναντι σας. Τούτο είναι το πλεονέκτημα που αγοράζει ο Φίλιππος με όλα τα έξοδα που κάνει. αυτός να σας πολεμάει, αλλά εσείς να μην τον πολεμάτε.

Αν περιμένουμε μέχρι να παραδεχτεί ο Φίλιππος ότι βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση μαζί μας, τότε είμαστε οι πιο αφελείς. Αν κρίνουμε από τη στάση που τήρησε απέναντι στις άλλες πόλεις, δεν θα παραδεχτεί κάτι τέτοιο, ακόμα κι αν επιτεθεί άμεσα εναντίον της Αττικής και του Πειραιά. Στους Ολύνθιους, όταν βρισκόταν σαράντα στάδια έξω από την πόλη τους, είπε ότι ένα από τα δύο θα γίνει, ή θα σταματήσουν εκείνοι να κατοικούν στην Όλυνθο ή θα σταματήσει ο ίδιος να κατοικεί στη Μακεδονία. και όμως, σε όλες τις προηγούμενες περιπτώσεις που τον κατηγόρησαν για εχθρικές προθέσεις, εκείνος αγανάκτησε κι έστειλε πρεσβευτές, για να δικαιολογήσουν τη συμπεριφορά του. Επίσης, όταν είχε στραφεί εναντίον των Φωκέων, προσποιούνταν ότι τους θεωρεί συμμάχους του, και οι Φωκείς πρεσβευτές τον ακολουθούσαν όταν πέρασε τις Θερμοπύλες, οι περισσότεροι εδώ στην Αθήνα υποστήριζαν ότι το πέρασμα του δεν θα ωφελήσει τους Θηβαίους . Και στη συνέχεια, μετά από πολύ καιρό, αφού μπήκε στη Θεσσαλία σαν φίλος και σύμμαχος, κατέλαβε τις Φερές και τις κατέχει ακόμα και σήμερα. Και τέλος, πληροφόρησε εκείνους τους ταλαίπωρους τους Ωρείτες ότι είχε στείλει τους στρατιώτες του για να τους συμπαρασταθούν έμαθε τάχα ότι υπέφεραν από κάποιες σοβαρές εσωτερικές ταραχές και ήταν, λέει, καθήκον των συμμάχων και των πραγματικών φίλων να βρίσκονται στο πλευρό τους σε τέτοιες περιστάσεις . Ύστερα από αυτά νομίζετε ότι τούτος, που τους λαούς, οι οποίοι δεν θα έκαναν κανένα κακό αλλά θα φυλάγονταν ίσως να μην πάθουν, προτίμησε να τους εξαπατήσει και όχι να τους συντρίψει μετά από προειδοποίηση, εσάς θα σας προειδοποιήσει για την έναρξη των εχθροπραξιών, και μάλιστα όταν εσείς είστε τόσο πρόθυμοι να εξαπατηθείτε; Αδύνατον. Θα ήταν ο πιο ανόητος άνθρωπος του κόσμου, αν έκανε κάτι τέτοιο. από τη στιγμή που εσείς, τα θύματα του, δεν τον κατηγορείτε για τίποτα, αλλά επιρρίπτετε την ευθύνη σε κάποιους συμπολίτες σας, το μόνο που θα πετύχαινε θα ήταν να συμφιλιώσει τις διαφορές και τις φιλονικίες σας, να σας στρέψει εναντίον του και ν’ αφαιρέσει από τα πληρωμένα όργανα του τα επιχειρήματα και τις δικαιολογίες με τα οποία σας κάνουν αναβλητικούς, λέγοντας ότι ο Φίλιππος δεν ευθύνεται καθόλου για τον πόλεμο με την Αθήνα.

Αλλά, μα τον Δία, θα έκρινε κάποιος συνετός άνθρωπος από τα λόγια και όχι από τα έργα αυτόν με τον οποίο έχει ειρήνη ή που τον πολεμάει; Σίγουρα κανένας. Ο Φίλιππος από την πρώτη στιγμή, μόλις συμφωνήθηκε η ειρήνη, προτού ακόμα διοριστεί στρατηγός ο Διοπείθης και προτού αποσταλεί το εκστρατευτικό σώμα που βρίσκεται τώρα στη Χερρόνησο, πήγε να καταλάβει το Σέρριο και τον Δορίσκο και έδιωξε από το Σέρρειο τείχος και από το Ιερό όρος τη φρουρά που είχε εγκαταστήσει εκεί ο στρατηγός σας. Τι λέτε να σήμαινε αυτή η κίνηση του; Ο άνθρωπος είχε ορκιστεί να συνάψει ειρήνη. Να μην πει κανείς: «Τι σημαίνουν αυτά; Τι ενδιαφέρουν την Αθήνα;» Το κατά πόσο αυτά ήταν μικροπράγματα και το αν σας ενδιέφεραν ή όχι, είναι άλλο ζήτημα. Αλλά οι παραβιάσεις της ευσέβειας και του δικαίου είναι το ίδιο σημαντικές, είτε αφορούν μικρό ζήτημα είτε μεγάλο. Πείτε μου τώρα’ όταν στέλνει μισθοφόρους στη Χερρόνησο, η κυριαρχία σας επί της οποίας έχει αναγνωριστεί από τον βασιλιά των Περσών και απ’ όλους τους Έλληνες, όταν παραδέχεται ότι στέλνει βοήθεια και σας το κοινοποιεί με επιστολή, τι σημαίνουν αυτά; Εκείνος λέει ότι δεν βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση μαζί σας· εγώ όμως τόσο πολύ απέχω από το να δεχτώ πως έχει ειρήνη μαζί μας, όταν κάνει τούτα, ώστε και στα Μέγαρα όταν κάνει επέμβαση και στην Εύβοια όταν εγκαθιστά τυράννους, και τώρα που πηγαίνει στη Θράκη, και στην Πελοπόννησο που εξυφαίνει σκευωρίες και χρησιμοποιεί παντού τον στρατό του, λέω πως καταλύει την ειρήνη και κάνει πόλεμο εναντίον σας, εκτός, βέβαια, αν πείτε ότι εκείνοι οι οποίοι στήνουν τις πολιορκητικές μηχανές έχουν ειρήνη, μέχρι τη στιγμή που τις στηρίζουν πάνω στα τείχη. Δεν θα δεχτείτε βέβαια κάτι τέτοιο. Εκείνος που επινοεί και κατασκευάζει τα μέσα με τα οποία μπορεί να με υποδουλώσει, βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση μαζί μου, έστω κι αν δεν έχει ακόμα πετάξει ακόντιο ή βέλος. Αν θα σας συνέβαινε τι, λοιπόν, θα διατρέχατε κάποιο κίνδυνο; Αν καταλάβει τον Ελλήσποντο, αν αυτός που σας πολεμάει γίνει κύριος των Μεγάρων και της Εύβοιας, αν οι Πελοποννήσιοι ασπαστούν τις απόψεις του. Κι ύστερα, γι’ αυτόν που στήνει ενάντια στην πόλη το μηχάνημα τούτο εγώ θα πω ότι βρίσκεται σε ειρήνη μαζί σας; Κάθε άλλο, αλλά προσωπικά θεωρώ ότι έχει αρχίσει τον πόλεμο από τη μέρα που κατέστρεψε τους Φωκείς. Νομίζω ότι το φρόνιμο είναι ν’ αμυνθείτε από τώρα. αν τον αφήσετε, δεν θα μπορέσετε να το πετύχετε, όταν το θελήσετε. Τόσο πολύ, Αθηναίοι, διαφωνώ με όσους σας συμβουλεύουν, ώστε δεν νομίζω καλό να σκέφτεστε τώρα ούτε για τη Χερρόνησο ούτε για το Βυζάντιο, αλλά να τα υπερασπιστείτε και να προσέξετε να μην υποστούν τίποτα, και στον στρατό που βρίσκεται εκεί να στείλετε όσα χρειάζεται, αλλά να πάρετε υπόψη σας και όλους τους Έλληνες, γιατί διατρέχουν μεγάλο κίνδυνο. Θα ήθελα όμως να σας πω από πού πηγάζουν οι φόβοι μου, όσον αφορά την κατάσταση μας’ έτσι, σε περίπτωση που οι συλλογισμοί μου είναι σωστοί, να τους υιοθετήσετε και να προνοήσετε για τον εαυτό σας, αν πραγματικά δεν θέλετε και για τους άλλους. αν όμως σας φαίνομαι να λέω αφελή πράγματα και ανοησίες, μη μου δώσετε ούτε τώρα ούτε μετά σημασία σαν άνθρωπο σώφρονα.

Θα παρακάμψω πολλά άλλα θέματα, στα οποία θα μπορούσα ν’ αναφερθώ· το γεγονός ότι ο Φίλιππος έγινε μεγάλος, από μικρός και ασήμαντος που ήταν στην αρχή· το ότι οι Έλληνες ερίζουν και διχογνωμούν μεταξύ τους· το ότι ήταν πολύ πιο παράξενο να γίνει μεγάλος από ασήμαντος απ’ ό,τι τώρα, οπότε έχει καταλάβει τόσα πολλά μέρη. Παρατηρώ όμως ότι όλοι, πρώτοι εσείς, έχετε επιτρέψει στον Φίλιππο κάτι που ήταν αφορμή για όλους τους Ελληνικούς πολέμους. Τι είναι αυτό; Η δυνατότητα που έχει να κάνει ό,τι θέλει, κατακτώντας και λεηλατώντας έναν έναν τους Έλληνες, επιτιθέμενος και υποδουλώνοντας τις πόλεις. Και όμως, η ηγεμονία σας στην Ελλάδα, διάρκεσε εβδομήντα τρία χρόνια, της Σπάρτης είκοσι εννέα, και τα τελευταία χρόνια, μετά τη μάχη στα Λεύκτρα, απέκτησε και η Θήβα κάποια δύναμη. Ωστόσο, Αθηναίοι, οι Έλληνες δεν αναγνώρισαν ποτέ το δικαίωμα της δράσης χωρίς περιορισμούς ούτε σε σας ούτε στους Θηβαίους ούτε στους Σπαρτιάτες. Αντίθετα εναντίον σας —ή μάλλον εναντίον των Αθηναίων της εποχής- επειδή έδιναν την εντύπωση ότι σε μερικούς δεν φέρονταν μετριοπαθώς, όλοι πίστευαν ότι πρέπει να πολεμούν, παίρνοντας το μέρος των αδικημένων, ακόμα και όσοι δεν είχαν τίποτε να τους κατηγορήσουν. Επίσης εναντίον των Λακεδαιμονίων, όταν απέκτησαν την ηγεμονία και απέκτησαν την ίδια με μας εξουσία, επειδή αποπειράθηκαν να πλεονεκτήσουν και μετέβαλλαν τα καθεστώτα πέρα από το κανονικό, όλοι ήρθαν σε εμπόλεμη κατάσταση, ακόμα και όσοι δεν είχαν τίποτε να τους κατηγορήσουν. Γιατί, άραγε, αναφέρομαι στις άλλες πόλεις; Εμείς και οι Λακεδαιμόνιοι δεν μπορούσαμε να θεωρήσουμε από την αρχή ότι αδικούμε οι μεν τους δε- όμως κρίναμε ότι είναι καθήκον μας να πολεμήσουμε για όσες αδικίες συνέβαιναν στις άλλες πόλεις. Και, παρά ταύτα, Αθηναίοι, όλες οι αδικίες που διέπραξαν σ’ αυτά τα τριάντα χρόνια οι Σπαρτιάτες και όλες όσες διέπραξαν οι πρόγονοι μας στα εβδομήντα χρόνια της δικής τους ηγεμονίας, είναι λιγότερες από τις αδικίες που διέπραξε ο Φίλιππος μέσα στα δεκατρία, και μάλιστα ασυμπλήρωτα, χρόνια, που έχει επικρατήσει- δεν είναι ούτε μικρό μέρος τους.Εύκολα μπορούμε να το αποδείξουμε με σύντομο υπολογισμό. Αφήνω στην άκρη την Όλυνθο, τη Μεθώνη, την Απολλωνία και τις τριάντα δύο πόλεις , γύρω και μέσα στη Θράκη, τις οποίες κατέστρεψε με τέτοια μανία, ώστε όποιος τις επισκεπτόταν δεν θα μπορούσε εύκολα να πει ότι οι περιοχές αυτές κάποτε κατοικούνταν. Δεν θα πω τίποτε για την καταστροφή των Φωκέων, λαού τόσο πολυάνθρωπου. Τι συμβαίνει όμως με τους Θεσσαλούς; Δεν έχει καταλύσει τις πόλεις και τα πολιτεύματα τους, εγκαθιστώντας τετραρχίες, με σκοπό να υποδουλώσει όχι τη μία πόλη μετά την άλλη, αλλά τη μία φυλή μετά την άλλη ; Δεν έχει εγκαταστήσει τυραννίες στην Εύβοια, νησί κοντινό της Θήβας και της Αθήνας; Δεν γράφει ξεκάθαρα στις επιστολές του. «Βρίσκομαι σε ειρήνη με όσους είναι πρόθυμοι να με υπακούσουν»; Και δεν είναι ότι τα γράφει χωρίς να τα κάνει πράξη, αλλά τώρα κατευθύνεται προς τον Ελλήσποντο, ενώ λίγο καιρό πριν είχε στραφεί εναντίον της Αμβρακίας. Στην Πελοπόννησο κατέχει την Ήλιδα, σημαντική πόλη, και τις προάλλες επιβουλευόταν τα Μέγαρα. Ούτε ο Ελληνικός ούτε ο βαρβαρικός κόσμος χωρούν την πλεονεξία του ανθρώπου. Κι εμείς οι Έλληνες βλέπουμε και ακούμε όλην αυτή την κατάσταση και όμως δεν ανταλλάσσουμε πρεσβευτές, για να εκφράσουμε την αγανάκτηση μας. Βρισκόμαστε σε άθλια κατάσταση- έχουμε κλειστεί ο καθένας στην πόλη του και δεν κάνουμε τίποτα για να εξυπηρετήσουμε τα συμφέροντα μας ή για να επιτελέσουμε το καθήκον μας. Δεν μπορούμε να συνεργαστούμε, δεν μπορούμε να υποσχεθούμε ο ένας στον άλλο τη βοήθεια και τη φιλία μας. Αντίθετα, καθόμαστε αδρανείς και παρακολουθούμε τον άνθρωπο ν’ αυξάνει τη δύναμη του- κατά τη γνώμη μου, ο καθένας μας επιδιώκει να επωφεληθεί από το χρονικό διάστημα, οπότε ο άλλος καταστρέφεται, χωρίς να εξετάζει πώς θα σωθούν οι υποθέσεις των Ελλήνων και χωρίς να κάνει τίποτε- κανείς βέβαια δεν αγνοεί ότι ο Φίλιππος σαν περιοδικός ή αιφνίδιος πυρετός ή άλλη αρρώστια, απειλεί ακόμα κι εκείνους που νομίζουν ότι βρίσκονται μακριά του. Γνωρίζετε επίσης το εξής- οι αδικίες τις οποίες υπέστησαν οι Έλληνες από τους Λακεδαιμόνιους ή από μας προέρχονταν από γνήσιους Έλληνες. θα μπορούσε κάποιος να τις θεωρήσει το ίδιο με τις ενέργειες νόμιμου γιου, που αποκτά μεγάλη περιουσία και δεν τη διαχειρίζεται καλά και σωστά, και ως προς αυτό είναι άξιος μομφής και επίκρισης, αλλά που δεν είναι δυνατό να πει κάποιος ότι τα έκανε παράνομα ή χωρίς να είναι κληρονόμος. Αν όμως κάποιος δούλος ή κάποιος νόθος γιος κατέστρεφε και λήστευε κάτι πάνω στο οποίο δεν είχε κανένα δικαίωμα, μα τον Ηρακλή, πόσο πιο τερατώδες και εξοργιστικό θα έλεγαν όλοι πως είναι τούτο! Κι όμως, κανένας δεν οργίζεται εναντίον του Φιλίππου και της συμπεριφοράς του, που όχι μόνο Έλληνας δεν είναι, που όχι μόνο δεν έχει τίποτε ταιριαστό σε Έλληνα, αλλά δεν είναι ούτε καν βάρβαρος με καταγωγή από κάποιο καλό τόπο, αλλά είναι ένας ολέθριος Μακεδόνας, από μέρος απ’ όπου παλιότερα δεν μπορούσες ν’ αγοράσεις ούτε δούλο της προκοπής.

Και πόσο υπολείπεται από την έσχατη αναίδεια; Εκτός από την καταστροφή των πόλεων, δεν προεδρεύει στους Πυθικούς αγώνες, τους κοινούς αγώνες των Ελλήνων και, αφού δεν μπορεί να παραστεί ο ίδιος, δεν στέλνει τους δούλους του ως αγωνοθέτες ; Δεν έγινε κύριος των Θερμοπυλών και των περασμάτων προς την Ελλάδα, κατέχοντας αυτές τις περιοχές με τις φρουρές του και με τους μισθοφόρους του; Δεν έχει οικειοποιηθεί το δικαίωμα να παίρνει πρώτος τη μαντεία του θεού, αφαιρώντας το από μας, από τους Θεσσαλούς, από τους Δωριείς και από τους υπόλοιπους Αμφικτίονες; Και όμως, πρόκειται για προνόμιο που δεν μπορούν να έχουν όλοι οι Έλληνες. Δεν υποδεικνύει στους Θεσσαλούς τη μορφή της διακυβέρνησης τους; Δεν στέλνει μισθοφόρους, άλλοτε στον Πορθμό , για ν’ ανατρέψουν τη δημοκρατία των Ερετριέων, και άλλοτε στους Ωρεούς, για να εγκαταστήσουν τύραννο τον Φιλιστίδη; Αλλά οι Έλληνες βλέπουν όλα τούτα και τα δέχονται. Δείχνουν, κατά τη γνώμη μου, να τον παρακολουθούν όπως το χαλάζι, που ο καθένας προσεύχεται να μη στραφεί εναντίον του, αλλά κανένας δεν κάνει τίποτα να το εμποδίσει. Κανείς δεν αποκρούει όχι μόνο τα αδικήματα που διαπράττει απέναντι σε ολόκληρη την Ελλάδα, αλλά κι εκείνα που διαπράττει απέναντι στον καθένα ξεχωριστά. Τούτο είναι το έσχατο. Δεν επιτέθηκε στην Αμβρακία, που ανήκει στους Κορίνθιους, και στη Λευκάδα; Τη Ναύπακτο, που ανήκει στους Αχαιούς, δεν δεσμεύτηκε να τη δώσει στους Αιτωλούς; Δεν πήρε από τους Θηβαίους τον Εχίνο και δεν κατευθύνεται τώρα εναντίον των Βυζαντίων, που είναι σύμμαχοι του; Όσο για τα δικά μας-παραλείπω τα υπόλοιπα-δεν κατέχει την Καρδία, τη μεγαλύτερη πόλη της Χερρονήσου; Παρ’ ότι όμως μας συμπεριφέρεται με αυτό τον τρόπο, εμείς περιμένουμε και στεκόμαστε αποχαυνωμένοι, παρακολουθώντας, με δυσπιστία ο ένας για τον άλλο, τους γείτονες μας, και όχι αυτόν που μας αδικεί όλους. Αν τώρα συμπεριφέρεται προς όλους μας τόσο βάναυσα, τι νομίζετε ότι θα κάνει, όταν πέσουμε στα χέρια του ο καθένας χωριστά;

Τι φταίει για τούτα; Υπήρχε κάποιος λόγος, κάποια εύλογη αιτία, για την οποία οι Έλληνες κάποτε ήταν πρόθυμοι για ελευθερία, ενώ σήμερα για δουλεία. Υπήρχε τότε, Αθηναίοι, κάτι στη σκέψη των πολλών, που τώρα έχει λείψει. κάτι που νίκησε τον Περσικό πλούτο κι εξασφάλισε την ελευθερία στην Ελλάδα. κάτι που δεν έχασε ποτέ μάχη, στη στεριά ή στη θάλασσα, και που η απώλεια του κατέστρεψε τα πάντα και οδήγησε τα Ελληνικά πράγματα στο χάος. Τι ήταν αυτό; Τίποτε σύνθετο ή δύσκολο. απλώς, οι άνθρωποι που δωροδοκούνταν από εκείνους που ήθελαν να κυριαρχήσουν ή να διαφθείρουν την Ελλάδα ήταν μισητοί σε όλους, και η μεγαλύτερη δυστυχία ήταν να καταδικάσουν κάποιον για δωροληψία. Τέτοιος άνθρωπος τιμωρούνταν με τη μεγαλύτερη αυστηρότητα, χωρίς να γίνεται υποχώρηση ούτε να παρέχεται συγχώρηση. Επομένως, σε κάθε κρίσιμη περίοδο, η ευκαιρία που πολλές φορές παρέχει η τύχη και στους αμελείς εναντίον των επιμελών, δεν μπορεί ν’ αγοραστεί με χρήματα από τους πολιτικούς ή από τους στρατηγούς, ούτε η μεταξύ μας ομόνοια ούτε η δυσπιστία απέναντι στους τυράννους και στους βαρβάρους, ούτε, με μια λέξη, τίποτα τέτοιο. Τώρα όμως, έχουν πουληθεί, σαν σε αγορά, και στη θέση τους έχουν εισαχθεί αυτά που κατέστρεψαν και προκάλεσαν αρρώστια στην Ελλάδα. Ποια είναι αυτά; Η ζήλια, αν κάποιος άρπαξε τίποτα. το γέλιο, αν το παραδεχτεί. η συγγνώμη, αν κάποιος καταδικαστεί. το μίσος, αν κάποιος τους επιτιμά. και όλα τα υπόλοιπα που συναρτώνται με τη δωροδοκία. Έχουμε τριήρεις, στρατό, χρήματα και τα υπόλοιπα εφόδια πολύ περισσότερα και καλύτερα απ’ ό,τι  στο  παρελθόν   ‘   αλλά  τούτα  έχουν  γίνει  άχρηστα, αχρησιμοποίητα κι ανώφελα από αυτούς που τα πουλάνε.

Βλέπετε  και   μόνοι  σας  ότι  συμβαίνει   αυτό   και  δεν χρειάζεστε τη δική μου μαρτυρία. Ωστόσο, θα σας αποδείξω, όχι με δικούς μου λόγους αλλά με γραφή που οι προγονοί σας είχαν χαράξει σε χάλκινη στήλη και είχαν στήσει στην Ακρόπολη, ότι αυτά που συνέβαιναν στο παρελθόν ήταν  διαφορετικά.   Η   γραφή  αυτή  δεν  προοριζόταν  για δική τους χρήση-άλλωστε ορθοφρονούσαν και χωρίς τα κείμενα αυτά-αλλά για να τα έχετε υπόμνηση και παράδειγμα για το πώς πρέπει ν’ αντιμετωπίζονται τέτοια ζητήματα. Τι λένε λοιπόν οι γραφές; «Ο Άρθμιος από τη Ζέλεια, ο γιος του Πυθώνακτα, χάνει τα πολιτικά του δικαιώματα    και θεωρείται εχθρός του λαού της Αθήνας και των συμμάχων της, ο ίδιος και το γένος του». Μετά αναγράφεται ο λόγος, για τον οποίο τιμωρήθηκε: «Επειδή μετέφερε χρυσάφι από τους Μήδους στην Πελοπόννησο». Αυτή είναι η γραφή. Σκεφτείτε, στ’ όνομα των θεών, ποιες ήταν οι σκέψεις των τότε Αθηναίων, που έκαναν τούτα, και ποια ήταν η περήφανη δικαιολογία τους. Κάποιον Ζελείτη, τον Άρθμιο, δούλο του βασιλιά των Περσών (αφού η Ζέλεια βρίσκεται στην Ασία), επειδή υπηρετούσε τον κύριο του και μετέφερε χρυσάφι στην Πελοπόννησο —όχι στην Αθήνα— τον έγραψαν για εχθρό δικό τους και των συμμάχων τους, αυτόν και το γένος του, στερώντας τους και τα πολιτικά δικαιώματα. Τούτο δεν είναι στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων, όπως θα την εννοούσε κάποιος. Τι τον ένοιαζε  τον  Ζελείτη   αν  δεν  επρόκειτο  να  έχει  πολιτικά δικαιώματα  στην  Αθήνα;  Στους  νόμους περί  φόνου,  όμως, είναι γραμμένο, για τις περιπτώσεις κατά τις οποίες δεν μπορεί κάποιος να καταδικαστεί για δολοφονία, καθώς αυτή κρίνεται θεμιτή ενέργεια, «στερημένος τα πολιτικά του δικαιώματα», λέει, «να πεθάνει». Αυτό σημαίνει ότι, αν κάποιος σκοτώσει τέτοιον άνθρωπο, δεν θα κατηγορηθεί για φόνο. Έτσι νόμιζαν οι προγονοί μας ότι έπρεπε να μεριμνήσουν για τη σωτηρία όλων των Ελλήνων αν δεν είχαν τις σκέψεις αυτές, η δωροδοκία και η διαφθορά στην Πελοπόννησο δεν θα τους αφορούσε. Τόσο βαριά κόλαζαν και τιμωρούσαν όσους συνελάμβαναν, ώστε έγραφαν τα ονόματα τους σε στήλη . Το φυσικό αποτέλεσμα ήταν να γίνει η δύναμη των Ελλήνων φόβητρο για τους βαρβάρους και όχι των βαρβάρων φόβητρο για τους Έλληνες. Αυτό όμως δεν ισχύει πια. Εσείς δεν τηρείτε την ίδια στάση, απέναντι σε αυτά και σε άλλα αδικήματα. Αλλά ποια; Την ξέρετε από μόνοι σας. Όμως για ποιο λόγο να κατηγορηθείτε για όλα εσείς, αφού όλοι οι υπόλοιποι Έλληνες είναι παρόμοιοι και καθόλου καλύτεροι σας; Γι’ αυτό υποστηρίζω πως η κατάσταση που αντιμετωπίζουμε σήμερα απαιτεί πολλή προσοχή και σωστή σκέψη; Σχετικά με τι; Ζητάτε να σας πω; Και δεν θα οργιστείτε;

Παρατήρηση 1: “Η ατιμία επιβαλλόταν ως ποινή σε διάφορα εγκλήματα και ήταν σε γενικές γραμμές θέση εκτός νόμου και στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων. Η φύση της, ως θεσμού του Αθηναϊκού δικαίου, δεν έχει διευκρινιστεί απολύτως, είναι όμως σίγουρο πως οι πρακτικές της συνέπειες άλλαξαν με την πάροδο του χρόνου. Κατά τον 6 ο ή στις αρχές του 5 ου π.Χ. αι. οποιοσδήποτε μπορούσε ν’ αφαιρέσει την περιουσία του άτιμου η, ακόμα περισσότερο, να τον κακοποιήσει ή να τον σκοτώσει ατιμωρητί. Επρόκειτο ουσιαστικά για απέλαση από την Αθήνα, αφού με την επιβολή της ποινής η παραμονή του άτιμου (που μπορούσε να είναι Αθηναίος ή ξένος, όπως στην προκειμένη περίπτωση) γινόταν αδύνατη. Στα τέλη του 5ου αι. η ατιμία ήταν αποκλεισμός από τη συμμετοχή στη δημόσια ζωή της Αθήνας, και επιβαλλόταν μόνο σε πολίτες και όχι σε ξένους. η περίπτωση αυτή είναι πολύ κοντινή με αυτό που λέμε σήμερα «στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων». Η ποινή ήταν συνήθως ισόβια, ενώ σε πολλές περιπτώσεις καταλάμβανε και την οικογένεια και τους απογόνους του τιμωρημένου. Υπήρχαν περιπτώσεις πρόσκαιρης (λ.χ. μέχρι την εξόφληση χρέους) ή μερικής ατιμίας (στέρηση ενός ή περισσοτέρων συγκεκριμένων δικαιωμάτων). Σχετική περιπτωσιολογία δίνει ο Ανδοκίδης (Περί των μυστηρίων 75-76). Ο νόμος παρείχε δικαίωμα σε κάθε πολίτη να καταγγείλει τον άτιμον, αν τον αντιλαμβανόταν να προβαίνει σε πράξεις που του είχαν απαγορευτεί με την επιβολή της ποινής (λ.χ. να βρίσκεται στην Αγορά, σε ναούς ή σε άλλα απαγορευμένα γι’ αυτόν μέρη, να επιτελεί κάποιες λειτουργίες, να επιδιώκει να μιλήσει στην εκκλησία του δήμου κ.λπ.)“.

Παρατήρηση 2: “Σε στήλες που βρίσκονταν σε δημόσιους χώρους αναγράφονταν κείμενα νόμων, συνθηκών κ.λπ. Υπήρχαν επίσης στήλες με τα ονόματα εγκληματιών και με αναφορά της πράξης τους και της ποινής που τους είχε επιβληθεί“.