Φιλία; Ωμό συμφέρον!!

Θουκυδίδης

Θουκυδίδης, Ιστορίαι, Βιβλίο Γ', Δημηγορία Κλέωνος [σε μετάφραση Ελευθερίου Βενιζέλου].

§ 37 Και άλλοτε πολλάκις μου εδόθη αφορμή εις το παρελθόν να αντληφθώ ότι, αι δημοκρατίαι είναι ανίκανοι να άρχουν επί ξένων λαών, αλλά προ πάντων σήμερον, όταν βλέπω την μεταμέλειαν σας δια την περί Μυτηλιναίων απόφασιν. Διότι επειδή συνηθήσατε εις τον καθημερινόν βίον ούτε να φοβήσθε ούτε να επιβουλεύεσθε οι μεν τους δε, συμπεριφέρεσθε και προς τους συμμάχους επί τη βάσει των ιδίων αρχών, και οσάκις περιπίπτετε εις σφάλματα, είτε παραπειθόμνενοι από τα επιχειρήματα των, είτε ενδίδοντες απέναντι των από οίκτον, δεν αντιλαμβάνεσθε ότι η αδυναμία σας αυτή αποβαίνει επικίνδυνος διας σας χωρίς να σας εξασφαλίζει την ευγνωμοσύνην των συμμάχων. Ούτε συλλογίζεσθε ότι η ηγεμονία σας είναι εξουσία δεσποτική ασκουμένη επί ανθρώπων οι οποίοι σας επιβουλεύονται και υπόκεινται άκοντες εις την εξουσίαν σας. Οι άνθρωποι αυτοί υποτάσσονται εις σας, όχι χάριν των προς αυτούς ευεργεσιών τας οποίας τους κάμνετε προς ιδικήν σας βλάβην, αλλ΄ ένεκα της υπεροχής την οποίαν σας εξασφαλίζει η δύναμις σας και όχι η εύνοια των.

Αλλά το δεινότατον όλων θα ήτο εάν του λοιπού ουδεμία σταθερότης υπάρχη εις τας αποφάσεις μας και εάν δεν εννοήσωμεν ότι ισχυροτέρα είναι μια πόλις όταν κυβερνάται με νόμους ολιγότερον καλούς αλλά παραβιάστους παρά με νόμους καλούς αλλά μη εφαρμοζομένους, και ότι αμάθεια ηνωμένη με νηφαλιότητα είναι ωφελιμοτέρα από επιτηδειότητα συνοδευομένην από ακολασίαν, και ότι κατά κανόνα οι περισσότερον απλοί άνθρωποι είναι καλλίτεροι πολίται από τους περισσότερον εξύπνους.

Διότι οι τελευταίοι θέλουν όχι μόνον να φαίνωνται σοφώτεροι από τους νόμους αλλά και εις κάθε διάσκεψιν περί των δημοσίων υποθέσεων να επιβάλλουν τας γνώμας των ως να επρόκειτο να παρουσιασθή ποτέ άλλο ζήτημα σπουδαιότερον εις το οποίον να δείξουν την σοφίαν των και συνέπεια τούτου είναι ότι οδηγούν συνήθως τας πόλεις των εις την καταστροφήν. Ενώ οι πρώτοι επειδή δυσπιστούν προς την ιδικήν των αντίληψιν αρκούνται να είναι αμαθέστεροι από τους νόμους και ολιγότερον ικανοί από τους άλλους να επικρίνουν τον λόγον καλώς ομιλήσαντος ρήτορος, και επειδή είναι αμερόληπτοι κριταί και όχι ενδιαφερόμενοι, γενικώς ευδοκιμούν. Τοιούτο, επομένως, πνεύμα έπρεπε να καθοδηγή και ημάς και να μη παρασυρώμεθα από ευγλωττίαν και διαγωνισμόν ευφυίας, ώστε να σας δίδωμεν συμβουλάς αντιθέτους προς τας πεποιθήσεις μας.

§ 38. Κι εγώ μεν την ιδίαν έχω πάντοτε γνώμην και εκπλλήττομαι με εκείνους που επέτρεψαν την νέαν αυτήν περί των Μυτιληναίων συζήτησιν και επροκάλεσαν χρονοτριβήν η οποία είναι προς όφελος των αδικησάντων και όχι των αδικηθέντων, διότι κατόπιν τοιαύτης χρονοτριβής η οργή του παθόντος εναντίον του αδικήσαντος αμβύνεται, ενώ η εκδίκησις που επακολουθεί από πολύ πλησίον την προσβολήν επιβάλλει όσον το δυνατόν ανάλογον τιμωρίαν. Είμαι συγχρόνως περίεργος να ίδω ποιος θα παρουσιασθεί να απαντήσει εις τον λόγον μου και θα αναλάβη να αποδείξη ότι το έγκλημα των Μυτηλιναίων είναι ωφέλιμον εις ημάς ενώ αι ατυχίαι μας βλάπτουν τους συμμάχους μας. Είναι φανερόν ότι ο τοιούτος, ή εμπιστευόμενος εις την ευγλωττίαν του θα προσεπάθει να αποδείξη ότι εκείνο που θεωρείται γενικώς ως ορθόν δεν είναι αποτέλεσμα ορθής κρίσεως ή παρασυρόμενος από το χρηματικό κέρδος θα προσπαθήση δια της εκφωνήσεως ευπροσώπου κατ΄ επίφασιν λόγου να σας παραπλανήση. Αλλά εις αγώνας τοιούτου είδους η πόλις τα μεν άθλα δίδει εις άλλους, αυτή όμως αποκομίζει τους κινδύνους. Του κακού τούτου αίτιοι είσθε εσείς οι οποίοι κακώς διευθύνετε τους αγώνας αυτούς. Διότι συνηθίζετε να είσθε θεαταί των λόγων και ακροαταί των έργων, κρίνοντες το δυνατόν των μελλόντων γεγονότων από τους ωραίους λόγους των ρητόρων, ενώ ως προς τα ήδη τετελεσμένα παρέχετε ολιγωτέραν πίστιν εις το ό,τι είδατε τελούμενον υπό τας όψεις σας παρά εις το ό,τι ακούσετε λεγόμενον από ευφραδείς επικριτάς. Διακρίνεσθε κυρίως εις το να παρασύρεσθε εις πλάνας από νεωτεριστικούς λόγους και εις το να μη θέλετε να ακολουθήτε τον ρήτορα όταν προβάλλη δεδοκιμασμένα επιχειρήματα, διότι είσθε δούλοι κάθε νέας παραδοξολογίας και περιφρονηταί παντός ό,τι είναι σύνηθες. Καθείς από σας επιθυμεί προ πάντων να είναι ο ίδιος ρήτωρ, ειδεμή αμιλλάσθε προς αλλήλους, ώστε να μη φανητε ότι καθυστερήτε ως προς την οξύτητα της αντιλήψεως και χειροκροτείτε κάθε πνευματώδη παρατήρησιν πριν ακόμη εξέλθη εντελώς από τα χείλη του ρήτορος, δεικνύεσθε δε εξ ίσου ταχείς εις το να προμαντεύετε τα λεγόμενα, όσο βραδείς εις το να προείδετε τας συνεπείας των. Τρέχετε, ημπορεί κανείς να είπη, εις ανεύρεσιν κόσμου άλλου παρά εκείνου εις τον οποίον ζώμεν, χωρίς να είσθε εις θέσιν να κρίνετε ορθώς περί των παρόντων. Εις δυο λέξεις, παρασυρόμενοι από την τέρψιν της ακοής, ομοιάζετε μάλλον ανθρώπους οι οποίοι κάθηνται ως θεαταί επιδείξεως σοφιστών, παρά ανθρώπους οι οποίοι διασκέπτονται περί του συμφέροντος της πόλεως.

§ 39. Από τα άτοπα αυτά θέλω να σας αποτρέψω ισχυριζόμενος ότι οι Μυτηλιναίοι σας έβλαψαν πολύ περισσότερον, τωόντι, παρά οιαδήποτε άλλη μεμονωμένη πόλις. Το κατ΄ εμέ δύναμαι να συγχωρήσω εκείνους οι οποίοι τυχόν απεστάτησαν διότι δεν ημπορούσαν να υποφέρουν την ηγεμονίαν σας ή διότι εξηναγκάσθησαν εις τούτο από τους εχθρούς σας. Αλλά προκειμένου περί ανθρώπων οι οποίοι κατοικούν νήσον ωχυρομένην και δεν εφοβούντο επίθεσιν των εχθρών μας παρά μόνον δια θαλάσσης, όπου άλλωστε και χωρίς την συνδρομήν μας είχαν αρκετόν στόλον δια να αμυνθούν κατ΄ αυτών, οι οποίοι επί πλέον ήσαν ανεξάρτητοι και απελάμβαναν τας μεγαλυτέρας εκ μέρους μας τιμάς, τοιαύτη συμπεριφορά οποία η επιδειχθείσα υπ΄ αυτών, πως άλλως ημπορεί να χαρακτηρισθή παρά ως επιβουλή και επανάστασις [την λέγω επανάστασιν και όχι αποστασίαν, διότι αποστασία γίνεται εκ μέρους καταπιεζομένων] και σύμπραξις με τους ασπονδοτέρους εχθρούς μας, προς τον σκοπόν του να μας καταστρέψουν; Τοιαύτη συμπεριφορά είναι, μα την αλήθειαν, πολύ τρομεροτέρα, παρά εάν ελάμβαναν τα όπλα εναντίον μας εμπιστευόμενοι εις μόνους εαυτούς και επιδιώκοντες επέκτασιν της δυνάμεως των. Ούτε αι συμφοραί των άλλων όσοι αποστατήσαντες από ημάς προηγουμένως έχασαν την ανεξαρτησίαν των, εχρησίμευσαν εις αυτούς ως μάθημα, ούτε η ευτυχία την οποίαν απελάμβαναν τους έκανε να διστάσουν να ριφθούν εις τους κινδύνους του πολέμου. Πλήρεις αλαζόνος εμπιστοσύνης εις το μέλλον, συλλαβόντες ελπίδας μεγαλητέρας της δυνάμεως των, αν και μικροτέρας της φιλοδοξίας των, έλαβαν τα όπλα, θέτοντες την σκαιάν βίαν υπεράνω του δικαίου. Διότι ευθύς ως ενόμισαν ότι ημπορούν να επικρατήσουν, επετέθησαν εναντίον μας χωρίς να τους δώσωμεν καμμίαν αφορμήν. Αι πόλεις τωόντι αι οποίαι μεγάλως ευτυχήσουν εξ αιφνιδίας και απροσδοκήτου ευνοίας της τύχης, εκτρέπονται συνήθως εις αυθάδειαν. Ενώ αι ευτυχίαι αι οποίαι έρχονται εις τους ανθρώπους σύμφωνα με τας λελογισμένας προσδοκίας των, είναι ως επί το πολύ διαρκέστεραι από εκείνας που τας υπερβαίνουν, και είναι σχεδόν ευκολότερον να αποκρούση κανείς την κακοτυχίαν παρά να διατηρήση την ευδαιμονίαν. Έπρεπεν εξ αρχής να μην είχαμεν τιμήσει τους Μυτηλιναίους τόσον περισσότερον από τους άλλους συμμάχους, και τότε δεν θα έφθαναν εις τοιούτον σημείον αλαζονείας. Διότι φύσει ο άνθρωπος καταφρονεί γενικώς τους κόλακας και θαυμάζει τους μη υποκύπτοντας. Και σεις τώρα εφαρμόσατε εναντίον αυτών ανάλογον προς το έγκλημα τιμωρίαν και μη απαλλάξετε τους δημοκρατικούς καταλογίζοντες την ευθύνην εις μόνους τους ολιγαρχικούς. Διότι όλοι ανεξαιρέτως ήσαν ηνωμένοι εις την εναντίον μας τουλάχιστον επίθεσιν, ενώ εάν, όπως ημπορούσαν, ήρχοντο τότε με το μέρος μας, θα απεκαθίσταντο τώρα εις τας εστίας των. Αλλ΄ επειδή εθεώρησαν ασφαλέστερον να συμμερισθούν τον κίνδυνον των ολιγαρχικών, έλαβαν και αυτοί μέρος εις την αποστασίαν. Σκεφθήτε καλά. Εάν επιβάλλετε την ίδιαν τιμωρίαν τόσον εις εκείνους τους συμμάχους οι οποίοι εκουσίως απεστάτησαν, όσον και εις εκείνους που έπραξαν τούτο εξαναγκαζόμενοι από τους εχθρούς, νομίζετε ότι θα ευρεθή κανένας από αυτοιύς ο οποίος να μην αποστατήση με την παραμικράν πρόφασιν όταν γνωρίζη ότι εάν μεν επιτύχη, θα ελευθερωθή, εάν πάλιν δ΄ αποτύχη, δεν θα πάθη τίποτα το αθεράπευτον. Ενώ ημείς θα έχωμεν εκθέσει εις μέγιστον κίνδυνον και τας περιουσίας μας και την ζωήν μας απέναντι εκάστης των συμμάχων πόλεων, και οσάκις μεν επιτύχωμεν, θα ανακτώμεν πόλιν κατεστραμμένην εκ του πολέμου και θα στερούμεθα του λοιπού τα μέλλοντα εξ αυτής εισοδήματα τα οποία αποτελούν την πηγήν της δυνάμεως μας, ενώ οσάκις αποτύχωμεν, θα προσθέτωμεν νέους εχθρούς εις τους προϋπάρχοντας και θα καταναλίσκωμεν εις καταπολέμησιν των συμμάχων μας τον καιρόν που έπρεπε να διαθέτωμεν προς απόκρουσιν των ήδη κηρυγμένων εχθρών μας.

§ 40. Ας μην εμπνεύσωμεν λοιπόν εις αυτούς την ελπίδα ότι δια της ευγλωττίας ή της δωροδοκίας ημπορούν να συγχωρηθούν λόγω του ότι έσφαλαν ως άνθρωποι. Διότι δεν σας έβλαψαν ακουσίως αλλά σας επεβουλεύθησαν εσκεμμένως ενώ το ακούσιον μόνον είναι άξιον συγγνώμης. Την γνώμην αυτήν υπεστήριξα θερμώς και χτες κατά την πρώτην συζήτησιν, και σήμερον επιμένω ότι δεν πρέπει να ανακαλέσετε την προηγουμένην απόφασιν σας, εάν θέλετε να αποφύγετε τους τρεις βλαβερωτάτους δια την ηγεμονίαν σας σκοπέλους, τον οίκτον, την γοητείαν της ευγλωττίας και την επιείκειαν. Διότι και ο οίκτος δίκαιον είναι να επιδεικνύεται προς τους έχοντας όμοια αισθήματα, όχι προς εκείνους οι οποίοι ούτε αίσθημα οίκτου θα δείξουν ποτέ προς ημάς και εξ ανάγκης είναι διαρκείς εχθροί μας. Και οι ρήτορες οι οποίοι τέρπουν με την ευγλωττίαν των, θα λάβουν την ευκαιρίαν να επιδείξουν αυτήν και εις άλλας περιστάσεις μικροτέρας σπουδαιότητας, και δεν πρέπει να επιμείνουν εις την παρούσαν κατά την οποίαν αυτοί μεν θα αμειφθούν δια τον ωραίον λόγον των, ενώ η πόλις θα πληρώση τόσον ακριβά την εξ αυτού βραχείαν ευχαρίστησιν. Και η επιείκεια πρέπει να επιδεικνύεται προς εκείνους μάλλον οι οποίοι, άπαξ συμφιλιωθέντες θα είναι του λοιπού πιστοί σύμμαχοι παρά προς εκείνους οι οποίοι θα μείνουν πάντοτε οι ίδιοι και των οποίων η εχθρότης καθόλου δεν θα ελαττωθεί. Συγκεφαλαιών λοιπόν λέγω ότι, εάν μεν πεισθείτε εις τους λόγους μου, θα ενεργήσετε κατά τρόπον όχι μόνον δίκαιον προς τους Μυτιληναίους αλλά και συμφέροντα δια σας, ενώ εάν αποφασίσετε αντιθέτως, την μεν ευγνωμοσύνην εκείνων δεν θα κερδίσετε, θα καταδικάσετε όμως τους ίδιους τους εαυτούς σας. Διότι, εάν εκείνοι δικαίως απεστάτησαν, η άσκησις της ηγεμονίας σας θα ήτο αδικαιολόγητος. Εάν, εν τούτοις, επιμένετε το όντι εις την άσκησιν αυτής, έστω και αδικαιολογήτου, το συμφέρον σας ακριβώς επιβάλλει, όπως και παρά το δίκαιον ακόμη τους τιμωρήσετε, ειδεμή, παραιτήσατε την ηγεμονίαν δια να ημπορήτε να επιδεικνύετε ακινδύνως την γεναιοφροσύνην σας. Αποφασίσατε να τιμωρήσετε τους Μυτιληναίους με την τιμωρίαν ποιυ συνιστώ και να μη δειχθήτε σεις οι οποίοι διεφύγατε τον κίνδυνον, πλέον ανάλγητοι από εκείνους οι οποίοι τον εσχεδίασαν δολίως. Συλλογισθήτε πως είναι πιθανόν ότι θα σας μετεχειρίζοντο, εάν σας ενίκων, αφού μάλιστα αυτοί πρώτοι μας επετέθησαν. Κατά κανόνα, τωόντι, εκείνοι που αδικούν άλλον χωρίς αιτίαν, τον καταδιώκουν μέχρις ολοσχερούς μάλιστα εξοντώσεως, διότι φοβούνται τον κίνδυνον που θα τους ηπείλει, εάν ο εχθρός των δεν κατεστρέφετο εντελώς. Και τούτο διότι εκείνος που υποστή επίθεσιν, εις την οποίαν ο επιτεθείς προέβη άνευ ανάγκης, εάν σωθή απ΄ αυτήν, αποβαίνει εχθρός αμειλικτότερος από εκείνον ο οποίος υπήρξεν ανέκαθεν και απευθείας εχθρός. Μην προδώσετε λοιπόν οι ίδιοι τους εαυτούς σας αλλά μεταφερθήτε δια της διανοίας όσον το δυνατόν πλησιέστερον προς την στιγμήν της εναντίον σας επιθέσεως, και συλλογιζόμενοι ότι θα εδίδατε τότε κάθε τι δια να τους συντρίψετε, ανταποδώσατε εις αυτούς τα ίσα χωρίς να δείξετε υπερευαισθησίαν επηρεαζόμενοι από την παρούσαν δυστυχίαν των, και χωρίς να λησμονήσετε τον κίνδυνον ο οποίος όχι προ πολλού επεκρεμάσθη επάνω σας. Οφείλετε όχι μόνον να τους τιμωρήσετε όπως το αξίζουν, αλλά και να καταστήσετε δια του παραδείγματος των φανερόν εις τους άλλους συμμάχους ότι, πάσης αποστασίας η τιμωρία θα είναι θάνατος. Διότι, εάν αντιληφθούν τούτο, σπανιώτερον θα ευρίσκεσθε εις την ανάγκην να αμελήτε τους εχθρούς σας και να καταπολεμήτε τους ιδίους σας συμμάχους.